Θεωρώντας, λοιπόν, ότι η τοπική αυτοδιοίκηση αποτελεί μικρογραφία, καθρέπτη της ελληνικής κοινωνίας, αντιληφθήκαμε σύντομα και με βάση την ενημέρωση που είχαμε και τα στοιχεία που συλλέγουμε ως ΣΕΠΕ, ότι έπρεπε να λειτουργήσουμε ελεγκτικά και συνάμα προληπτικά, ώστε να ανακόψουμε ένα κύμα ατυχημάτων που βλέπαμε να υπάρχει στους εργαζόμενους στους ΟΤΑ. Με την υπ’ αριθμ. 10033 εγκύκλιο μας που εκδώσαμε στις 20-1-2010, ζητήσαμε, μεταξύ άλλων, από τους επιθεωρητές μας να εστιάσουν το ενδιαφέρον τους για μια σειρά θεμάτων, όπως έλεγχος παροχής υπηρεσιών καθαρισμού και φύλαξης, ΤΑ, ΓΕ κ.ά και στους ΟΤΑ, όπως και πράγματι έγινε.
Ωστόσο, απ΄ ότι φάνηκε αυτή η γενική εγκύκλιος δεν ήταν αρκετή, καθώς, τα ατυχήματα, ειδικά στο χώρο της καθαριότητας- των απορριμματοφόρων- δεν υπήρξε κάποια αισθητή παρέμβαση. Ενδεχόμενα, να συνέβαλλε σε αυτό και η μετακίνηση προσωπικού, λόγω Καλλικράτη, ή και η μείωσή του, λόγω της γενικότερης δύσκολης καταστάσεως. Έτσι, λοιπόν, και στο πλαίσιο της συνολικής αντιμετώπισης των θεμάτων ασφάλειας και υγείας στην εργασία, η οποία αποτελεί σταθερή προτεραιότητα για το το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας, σχεδίασαμε και εντάξαμε στον προγραμματισμό δράσης του έτους 2011, σχετικό πρόγραμμα ελέγχων για τις υπηρεσίες καθαριότητας και αποκομιδής απορριμμάτων των ΟΤΑ.
Οι έλεγχοι πραγματοποιήθηκαν κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2011 από τις περιφερειακές υπηρεσίες Επιθεώρησης Ασφάλειας και Υγείας στην Εργασία σε όλη τη χώρα. Με την ολοκλήρωση του προγράμματος και την επεξεργασία των αποτελεσμάτων των ελέγχων, προέκυψανχρήσιμα συμπεράσματα και αναδείχτηκαν προβλήματα που αφορούν στην εφαρμογής της σχετικής νομοθεσίας στους Δήμους. Αλλά και πάλι δεν εφησυχάσαμε. Εξακολουθήσαμε και εξακολουθούμε να παρακολουθούμε το θέμα εκ του σύνεγγυς. Σχετική ήταν και η επιστολή που απέστειλε σε όλους τους αρμόδιους φορείς, αφού τον ενημερώσαμε σχετικά, ο πρ. Υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης κ. Κουτσούκος, με την οποία επεσήμανε την αναγκαιότητα άμεσης συμμόρφωσης των Δήμων προς τις σχετικές διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας και λήψης προληπτικών μέτρων για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζομένων. Αφορμή είχαν σταθεί τα τρία θανατηφόρα ατυχήματα που είχαν σημειωθεί κατά το πρώτο 9μηνο του 2011 σε εργαζόμενους στον τομέα της καθαριότητας στους Δήμους. Γενικά, ως ΣΕΠΕ, προσπαθούμε να μην εφησυχάζουμε.
Οι συνολικοί έλεγχοι και επανέλεγχοι που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος ήταν 155. Κατά τους ελέγχους δόθηκαν συνολικά 828 γραπτές υποδείξεις που αφορούσαν στα θέματα του προγράμματος όπως αποτυπώνονται στις λίστες ελέγχου και άλλες 259 για άλλα σημεία ελέγχου, όπως τα μηχανήματα έργου των δήμων (συντήρηση, χειρισμός από αδειούχους χειριστές, κ.λπ.) και οι χώροι καθαριότητας και υγιεινής των εργαζομένων. Υποβλήθηκαν επίσης συνολικά 4 μηνυτήριες αναφορές (για θέματα εξοπλισμού εργασίας, χρήσης ΜΑΠ, ενημέρωσης και συντονισμού συνεργείων, ασφάλειας σε τεχνικό έργο, μη ανάθεσης καθηκόντων σε Τ.Α. και Γ.Ε. και έλλειψης Γ.Ε.Ε.Κ.), ενώ αναφέρθηκαν δυσκολίες στην επιβολή διοικητικών κυρώσεων.
Οι κυριότερες παρατηρήσεις των Επιθεωρητών μπορούν να συνοψισθούν ως εξής:
1) Υπάρχουν προβλήματα με την ανάθεση καθηκόντων σε Τ.Α. και ιδίως σε Γ.Ε. (ποσοστά συμμόρφωσης, περίπου 35% και 25% αντίστοιχα). Όσον αφορά τους πρώτους, η θέση μπορεί να καλυφθεί από κάποιον εργαζόμενο που έχει τα απαιτούμενα προσόντα –αν και αναφέρονται περιπτώσεις άρνησης ανάληψης καθηκόντων Τ.Α., μεταξύ άλλων και γιατί η θέση / αρμοδιότητα του Τ.Α. δεν θεσπίζεται στα «οργανογράμματα» των Δήμων. Η θέση του Γ.Ε., σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο λειτουργίας των ΟΤΑ, δεν επιτρέπεται να καλυφθεί με μίσθωση έργου, καθώς εξυπηρετεί πάγιες και διαρκείς ανάγκες, και άρα πρέπει να καλυφθεί με πρόσληψη, η οποία όμως στις παρούσες οικονομικές συνθήκες είναι έως και αδύνατη. Οι δυσχέρειες αυτές είναι εντονότερες σε «καλλικρατικούς» δήμους που προήλθαν από συνενώσεις, και για οργανωτικούς λόγους, αλλά και για λόγους μεγέθους των νέων Δήμων που απαιτούν πολλές ώρες απασχόλησης από τους Γ.Ε.. Όπως είναι αναμενόμενο, η απουσία Τ.Α. και Γ.Ε. δημιουργεί ή συντείνει σε μια σειρά ελλείψεων και προβλημάτων, πολλά από τα οποίαπεριγράφονται στα επόμενα σημεία.
2) Γραπτές εκτιμήσεις κινδύνου είτε δεν υπήρχαν καθόλου είτε ήταν ελλιπείς (σε ποσοστό που πλησιάζει το 90%!), ιδιαίτερα στα θέματα προστασίας και προαγωγής της υγείας των εργαζομένων.
3) Η επίβλεψη της υγείας των εργαζομένων γίνεται ουσιαστικά σε ελάχιστες περιπτώσεις, ενώ σε πολλές είναι τελείως ανύπαρκτη: ένα μεγάλο μέρος των εργαζομένων στην καθαριότητα (περ. 70%) δεν υπόκεινται σε ιατρικές εξετάσεις, δεν εμβολιάζονται (65%) και δεν τηρούνται γι αυτούς οι σχετικοί ιατρικοί φάκελοι (75%).
4) Παρατηρήθηκε μεγάλο έλλειμμα ενημέρωσης των εργαζομένων σε θέματα ασφάλειας και υγείας και μόνο υποτυπώδεις διαδικασίες εκπαίδευσης στις εργασιακές διαδικασίες –συχνά από παλαιότερους εργαζόμενους (μόνο στο 32% των περιπτώσεων σημειώθηκε συμμόρφωση).
5) Ως αποτέλεσμα και του προηγούμενου σημείου, αλλά και της απουσίας της κατάλληλης επίβλεψης, σημειώθηκαν (ή υποτέθηκαν βάσιμα) εκτεταμένες μη ορθές πρακτικές κατά τη χρήση των ΜΑΠ, παρότι στις περισσότερες περιπτώσεις (πάνω από 70% αυτών) αυτά παρέχονταν από τους δήμους –κάποια προβλήματα παρατηρήθηκαν με τη χορήγηση ΜΑΠ σε έκτακτο προσωπικό.
6) Η πλειοψηφία των απορριμματοφόρων οχημάτων είναι παλαιάς τεχνολογίας και δεν φέρουν τις πιο σύγχρονες διατάξεις ασφάλειας (όπως κάμερες και αισθητήρες στα σκαλοπάτια με κόφτη ταχύτητας) ενώ, λόγω της έλλειψης κονδυλίων αλλά και για τεχνικούς λόγους, δηλώνεται και αδυναμία εκ των υστέρων τοποθέτησής τους. Βασικότερος εξοπλισμός ασφάλειας όπως χειρολισθήρες και διατάξεις φωτεινής και (λιγότερο συχνά) ηχητικής προειδοποίησης οπισθοπορείας, γενικά υπήρχε ακόμα και στα παλαιότερα οχήματα.
7) Τα οχήματα περνούν από περιοδικό έλεγχο μέσω των ΚΤΕΟ, αλλά οι ανυψωτικοί και άλλοι μηχανισμοί, που είναι κρίσιμοι για την ασφάλεια των εργαζομένων, δεν συντηρούνται με αντίστοιχο, τακτικό τρόπο.
8) Στους περισσότερους δήμους που ελέγχθηκαν, δεν υπήρχε κανένας συντονισμός των συνεργείων καθαριότητας, τα οποία πολλές φορές απαρτίζονται από συμβασιούχους εργαζόμενους (που δουλεύουν κυρίως ως συνοδοί) και με μηδαμινή εκπαίδευση και ενημέρωση για τους κινδύνους της αποκομιδής απορριμμάτων.
Ειδικότερα σας αναφέρω ότι εντός του πρώτου 5μήνου του 2011 από τους ΟΤΑ αναγγέλθηκαν στο ΣΕ.Π.Ε., πέραν των προαναφερομένων τριών θανατηφόρων, 55 εργατικά ατυχήματα, ενώ για το 2010 και 2009 αυτά ανήλθαν στα 143 και 167 αντίστοιχα. Επιπλέον για τα έτη αυτά αναγγέλθηκαν 1 και 2 θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα αντίστοιχα.
Είναι γεγονός ότι οι εργαζόμενοι στον τομέα καθαριότητας των Δήμων, από τη φύση της δουλειάς τους εκτίθενται σε πλήθος επικίνδυνων παραγόντων όπως φυσικούς, χημικούς, βιολογικούς παράγοντες κινδύνου. Η μη λήψη των κατάλληλων μέτρων πρόληψης οδηγεί στην πρόκληση σοβαρών ή και θανατηφόρων εργατικών ατυχημάτων καθώς και στην εκδήλωση επαγγελματικών ασθενειών. Τα περισσότερα ατυχήματα στον τομέα καθαριότητας συμβαίνουν κυρίως: α) κατά τη διάρκεια αδειάσματος των κάδων συλλογής απορριμμάτων στα απορριμματοφόρα β) κατά τη διάρκεια μεταφόρτωσης των απορριμμάτων από τα απορριμματοφόρα σε φορτηγά οχήματα στους σταθμούς μεταφόρτωσης απορριμμάτων και γ) κατά τη συντήρηση και επισκευή των οχημάτων στα δημοτικά αμαξοστάσια.
Τα παραπάνω στοιχεία, και ειδικά τα τρία θανατηφόρα εργατικά ατυχήματα του 2011, σε μια εποχή μάλιστα που καταγράφεται σημαντική μείωση των θανατηφόρων ατυχημάτων σε άλλους τομείς δραστηριοτήτων, καθιστούν επιτακτική τη λήψη των απαραίτητων μέτρων κατά τη διάρκεια των συγκεκριμένων εργασιών και επιβάλλουν την αυστηρή εφαρμογή του νομοθετικού πλαισίου για την ασφάλεια και υγεία των εργαζομένων.
Μεταξύ των βασικών υποχρεώσεων που προβλέπονται από τη νομοθεσία είναι οι εξής:
1. Υποχρέωση χρήσης υπηρεσιών Τεχνικού Ασφάλειας (ΤΑ) και Ιατρού Εργασίας (ΙΕ), (άρθρο 8 του Ν. 3850/2010).
2. Τήρηση ειδικού βιβλίου υποδείξεων του ΤΑ και του ΙΕ (αρ. 14, Ν. 3850/2010).
3. Τήρηση ειδικού βιβλίου εργατικών ατυχημάτων (αρ. 43, παρ. 2β, Ν. 3850/2010).
4. Εκπόνηση γραπτής εκτίμησης των υφιστάμενων κατά την εργασία κινδύνων για την ασφάλεια και την υγεία, από τον ΤΑ και τον ΙΕ., (αρ 43, παρ. 1α, του Ν. 3850/2010).
5. Τήρηση καταλόγων με τους εργαζόμενους που εκτίθενται σε επικίνδυνους παράγοντες – φυσικούς, χημικούς και βιολογικούς (αρ. 38, παρ. 3ε, Ν.3850/2010).
6. Επίβλεψη της υγείας των εργαζομένων και διενέργεια ιατρικού έλεγχου των εργαζομένων που εκτίθενται σε παράγοντες (αρ. 18 & 39 Ν.3850/2010 και ΥΑ 53361/2006 (ΦΕΚ 1503/Β/11-10-2006).
7. Ενημέρωση, κατάλληλη και επαρκής εκπαίδευση των εργαζομένων για θέματα ασφάλειας και υγείας (αρ. 47 & 48, Ν. 3850/2010).
8. Παροχή Μέσων Ατομικής Προστασίας (άρθρο 38, παρ. 2δ του Ν. 3850/2010 και ΥΑ 53361/2006) και επίβλεψη της ορθής εφαρμογής τους (αρ. 42, παρ.6γ, Ν. 3850/2010).
9. Συντήρηση και παρακολούθηση της ασφαλούς λειτουργίας μέσων και εγκαταστάσεων (αρ. 42, παρ. 6στ, Ν 3850/2010).
